Carmina Burana: ricerche sulla musica
Aristippe quamvis sero
cb 189
Sequenza dialogica attribuita in D a Filippo il Cancelliere.
Frasi dalla prima strofa compaiono in mss. coevi come sentenze/citazioni, il che mostra la fortuna della sequenza. Ai ff. 143-150 dell'oxoniense Digbi 172 si hanno alcune glosse anonime (xii sec.) alle Epistolae di Sidonio Apollinare [a], glosse pubblicate in Stewart 1882: 27-62. Al f. 145r sono commentate le lettere ii.5-iii.7 e in un addendum (p. 62) sono spiegati i termini leccatorum, balatrones, scurra, lenones, histrio, parasitis. Per histrio si citano tre versi di Aristippe:
Dicitur ab historon [b] quod est 'adulari'. Unde quidam in cantilena sua: "Meretur histrio virtutis premium dum palpat vitium dulci mendacio" [L'istrione riceve premi al valore mentre solletica il vizio con dolci menzogne].
In un'enciclopedia medievale, nota come Distinctionum monasticarum e redatta da un cistercense inglese [c] intorno al 1200 (cfr Kaske 1988: 36), i versi "Quid Rome faciam? Mentiri nescio" (i/a) [d] sono citati due volte, ameno sulla base dell'ed. parziale di JBF Pitra (1852), una volta per spiegare il termine detractores (riferito alla locusta) in ii.516, e un'altra il termine adulatore (riferto alla rana) in iii.82.
———
a. Le 147 lettere di Sidonio (9 libri) furono pubblicate in PL 58: 435, e in digitale.
b. Stewart spiega il termine con "hic quod sit vix expedias" ['ciò che sia reso a stento'] (non trovo conferme).
c. Sull'autore delle Distinctiones v. Pitra 1852, ii §39.
d. Si tratta peraltro del celebre verso della III satira di Giovenale ("Che farò a Roma? Non so mentire"): Giovenale si lamentava della falsità della capitale, qui Roma identifica la Chiesa.
Fonti
B | München, Bayerischen Staatsbibliothek, Clm. 4660 (CB), f. 83rv | ca 1230 | info | ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
(musica solo incipit i/a) |
D | Darmastadt, Landesbibliothek, 2777, f. 3r | xiii sec. ex | info | ![]() ![]() ![]() ![]() |
Ista sunt dicta Cancellarii Parisiensis |
E | El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo, F.III.18, f. 179r | xiv sec. | info | info | ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
|
F | Firenze, Biblioteca Laurenziana, Pluteus 29.1, ff. 416r-417r | xiii sec. ex | info | ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
|
O | Oxford, Bodleian Library, Add. a 44 (olim 30151), f. 62v-63r | xiii sec. in. | info | ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
Dialogus... [a] |
O1 | Oxford, Bodleian Library, Auct.6Q.3.17,* ff. 12 ext.a | xiii sec. in. | info | — | — | — |– ![]() |
(framm.) |
P | Paris, Bibliothèque Nationale, Français 146 (Roman de Fauvel), f. 29r | xiv sec. in. | info | — | — | — |![]() |
(diversa intonazione con due versi in più) |
———
[a] Dialogus inter nolentem mentiri seu adulari et instruentem ad contrarium et inducuntur sub nominibus Diogenis et Aristippi
Bibliografia
Legenda — Testo:
Edizione testo/musica
Riferimento
B | D | E | F | O | O1 | P | ||
Flacius 1548 [1552] | #25] ed. repr. 1557: 39 (= 1754: 28) [a] | ![]() |
||||||
Schmeller 1847 | 65] #171 | ![]() |
||||||
Heinrich 1882 | 18] | |||||||
Delisle 1885 | 128] indice del fasc. di F (rif. A Flacius) | ![]() |
![]() |
|||||
Hauréau 1886 | 89] descr. di O | ![]() |
||||||
Roth 1891 | 445] ed. | ![]() |
||||||
Dreves 1922 [1895] | 21.152] #219 | ![]() |
![]() |
|||||
Ludwig 1923 | 279] mette in relazione F con P | ![]() |
![]() |
|||||
Spanke 1936 | 219] sulla musica di P | ![]() |
||||||
Harrison 1963 | 135, 243] ed. + bibl. | ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
||
Hilka-Schumann 1970 | iii.3] #189 ed. critica | ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
||
Clemencic 1979 | 73, 191] ed. amens. + commento | ![]() |
![]() |
|||||
Massa 1979 | 193] fonti letterarie | ![]() |
||||||
Falck 1981 | 19] | |||||||
Everist 1984 | 101] prima descrizione di O1 | ![]() |
||||||
Anderson 1988 | vi.3-5] #k3 | |||||||
Rosemberg 1991 | 116] | ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
|
Gillingham 1993 | 229] amensurale | ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
||
Tuzzo 2005 | sul testo | |||||||
Bisanti 2011 | 106-107] sul testo | |||||||
Rillon-Marne 2012 | sul testo | |||||||
CPI 2014 | link] rif. bibl. | ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Scharler 2019 | #189] ed. mensurale | ![]() |
———
[a] Ludwig 1910: 227 e 264 ritiene esser stato copiato dal perduto fasc. 10 di W1, tuttavia in altre occasioni Flacius ha mostrato di conoscere il cod. D (cfr CB 21)
Testi
Interventi taciti: maiuscole, apostrofi e punteggiature resi secondo l’uso moderno; sciolte le forme tachigrafiche; adeguato l’uso di h; uniformata l’oscillazione ci/ti, f/ph, i/j/y, u/v; conservati i dittonghi semplici (ae/oe > e); semplificati i nessi mediolatini (mpn > mn); corrette scempiature, geminazioni ed errori non significativi.
i/a. Aristippe, quamvis sero, |
tuo tamen tandem quero |
frui consilio: quid Rome faciam? | Mentiri nescio, | potentum gratiam | dat adulatio. si mordaci nitar vero, | Verri numquam carus ero. meretur histrio | virtutis premium, | dum palpat vitium | dulci mendacio. |
aab cbcb aa bddb |
–ooòoòoòo|ooòoòoòo–||òooòoo oòoòoo|oòoòoo|oòoòoo|òooòoo –ooòoòoòo|òoòoòoòo oòoòoo|oòoòoo|oòoòoo|òooòoo |
|
i/b. Diogenes, quid intendas, |
vis honores? vis prebendas? |
id prius explices. presunt ecclesiis | hi, quibus displices, | nisi te vitiis | ipsorum implices. carus eris, si commendas | in prelatis vite mendas. culparum complices, | ministros sceleris | amant pre ceteris | sacri pontifices. |
|||
ii/a. Nec potentum didici |
vitiis applaudere | nec favorem querere corde loquens duplici. | veritate simplici semper uti soleo, | dari famam doleo cuiquam preter merita | nec impinguo capita | peccatoris oleo. |
abb aa cc ddc |
ooòoòoo–|òooooòo–|ooòoòoo òoòoòoo–|ooòoòoo òoòoòoo–|òoòoòoo òoòoòoo–|ooòoòoo–|ooòoòoo |
|
ii/b. Ergo procul exsules, |
si mentiri dubitas! | simplex enim veritas multos fecit exsules. | cole nostros presules mollibus blanditiis | nec insultans vitiis verbis hos exasperes, | horum si desideres | frui beneficiis. |
|||
iii/a. Ergo, sicut consulis, |
expedit, ut taceam | blandiensve placeam mollibus auriculis | potentium, quibus me vis sic placere. | adulari vel tacere nichil ponis medium, | sicque, quasi faveam, aliene subeam | culpe participium. |
abb ac ddc bbc |
òoòoòoo–|oòooòoo–|ooòoòoo òoooòoo|oòoo òoooooòo|ooòoooòo òoòoòoo–|òoòoòoo ooòoòoo–|òoooòoo |
|
iii/b. Culpe participio |
ne formides pollui. |
si potentum perfrui vis favore, vitio | participes. gaudent a convictu pari | suos sibi conformari Giezi participes, | in promissis Protei et sequaces Orphei | sacerdotum principes. |
|||
iv/a. Vade retro, Satana, |
tuas tolle fabulas! quicquid enim consulas, | falsitatis organa, voces adulantium, | devoveo | nulliusque foveo | blandiendo vitium. sed palponis nomen cavi, | cuius semper declinavi | fraudis artificium. |
ab ba cddc eec |
òoòoòoo–|òoòoòoo òoòoòoo–|ooòoòoo òoooòoo|oòoo–|oòooòoo–|ooòoòoo ooòoòoòo|ooòoooòo—|òoooòoo |
|
iv/b. Ergo vivas modicus |
et contentus modico; nil est opus Cynico. | si vis esse Cynicus, dicas vale curiis | et abeas | et nec te sic habeas, | ut applaudas vitiis. cum perverso perverteris, | si potentum gratus queris | esse contuberniis. |
|||
[trad. Rossi] |
ii. apparato
Musica
Da F:
Da P:
apparato
Esecuzioni
testo